Ὁ προκαθήμενος τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας τῆς Ἀλβανίας, ὁ μακαριώτατος ἀρχιεπίσκοπος Τιράνων, Δυρραχίου καί πάσης Ἀλβανίας κυρός Ἀναστάσιος, ὁ ἀνύσταχτος ποιμενάρχης, ὁ φλογερός ἱεραπόστολος, ὁ φωτισμένος θεολόγος, ὁ παγκοσμίως καταξιωμένος ἀκαδημαϊκός δάσκαλος -ὁμότιμος καθηγητής ΕΚΠΑ, ἐπίτιμο μέλος Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν, ἐπίτιμος διδάκτορας 19 πανεπιστημίων παγκοσμίως καί πολλά ἄλλα- ὁ πολύγλωσσος διανοητής, ὁ ἐμβριθής συγγραφέας, ὁ συναρπαστικός ρήτορας, ὁ σοφός παιδαγωγός, ἀναχώρησε γιά τήν αἰωνιότητα μέρα τῆς μνήμης τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου (25-1-2025), ψιθυρίζοντας τόν ἀγαπημένο του νικητήριο παιάνα «Χριστός Ἀνέστη!».
Ἀνάσταση μήνυε τό ὄνομα ἀλλά καί ὅλη του ἡ ζωή, ἀπό τή γέννησή του, πού τή συνόδευσε ἡ διάσωση τῆς μητέρας του, παρά τίς δυσοίωνες προβλέψεις τῶν γιατρῶν, μέχρι τή θανή του. Ἐλπίδα ἀνάστασης ἔφερε ἀναλαμβάνοντας ὡς ἐπίσκοπος Ἀνδρούσης τή Γενική Διεύθυνση τῆς «Ἀποστολικῆς Διακονίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος»: Ὀργάνωσε καί συστηματοποίησε τήν κατήχηση, συνέταξε Κατηχητικά Βοηθήματα, πρωτοστάτησε στήν ἀναζωπύρωση τῆς ὀρθο- δόξου ἐξωτερικῆς ἱεραποστολῆς, κήρυξε καί ἐφάρμοσε πρῶτος τή «λησμονημένη ἐντολή» τῆς ἱεραποστολῆς.
Ἀνάστασης φῶς ρόδισε μέ τή διακονία του στή μαύρη ἤπειρο τῆς Ἀφρικῆς: Ἀκατάβλητος στίς σκληρές συνθῆκες διαβίωσης, στήν ἑλονοσία καί στίς ἄλλες τοπικές ἀσθένειες, πού κλόνισαν τήν ὑγεία του καί ἀπείλησαν τή ζωή του, στό φοβερό τροχαῖο, ὅπου κινδύνευσε νά στερηθεῖ παντελῶς τήν ὅρασή του.
Μέ ὀδύνη ἀλλά καί μέ τήν αἰσιοδοξία τῆς Ἀνάστασης ἀποχωρίστηκε τήν ἐκκλησία τῆς Ἀφρικῆς, ὅταν ἀπρόσμενα ἦρθε τό κάλεσμα νά πορευθεῖ στήν Ἀλβανία. Καθώς γιά πρώτη φορά, τό 1991, ἐπισκέπτεται τή χώρα ὡς Πατριαρχικός Ἔξαρχος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, ζεῖ, κατά τήν ὁμολογία του, «σέ μία συνεχῆ ἔκπληξη». Πῶς νά μή συγκλονίζεται ἡ φιλόθεη καί φιλάνθρωπη ψυχή του, ἀντικρίζοντας μιά χώρα «σπαρμένη» μέ ἕνα ἑκατομμύριο πολυβολεῖα καί μιά Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία σταυρωμένη, ρακένδυτη, ἐξουθενωμένη ἀπό τόν 46ετῆ ἀπηνῆ διωγμό τοῦ Ἐμβέρ Χότζα;
Στά Τίρανα τόν ὑποδέχεται μιά μικρή ὁμάδα ἀποσχισματισμένων ἀπό τό καθεστώς ἱερέων. «Μέ περίμεναν καμιά εἰκοσαριά ἡλικιωμένοι, φτωχοί, ἀδύνατοι, δέν εἶχαν κἄν ράσα. Ὅταν πήγαμε γιά πρώτη φορά στόν "καθεδρικό ναό", πού εἶχε γίνει γυμναστήριο τά προηγούμενα χρόνια, ἔπρεπε νά ἐπικοινωνήσω μαζί τους καί νά τούς πῶ γιά ποιό λόγο πήγαινα. Ὡς πιό ἀκριβῆ διατύπωση βρῆκα αὐτό πού σχετίζεται μέ τήν Ἀνάσταση. Τούς εἶπα: Πάρτε ὁ καθένας ἕνα κερί. Ρώτησα ἕναν ἡλικιωμένο πού ἤξερε Ἑλληνικά: Πῶς λέγεται τό "Χριστός Ἀνέστη" στά Ἀλβανικά; Καί ἀφοῦ ἄναψα κι ἐγώ κερί, φώναξα: "Κrishti ungjall" (= Χριστός Ἀνέστη). Ὑπάρχει ἐλπίδα! Μιά καινούργια περιοχή ζωῆς ἀνοίγει!».
Περιοδεύει πόλεις καί χωριά. Στά ἐγκαίνια τοῦ Λυκείου «ΠΛΑΤΩΝ», τό 2017, στήν Κορυτσά -ἕνα ἀπό τό πλῆθος ἐκκλησιαστικῶν σχολείων πού ὁ ἴδιος δημιούργησε- θ’ ἀφήσει τή μνήμη του νά ἐκφραστεῖ: «Ἦταν καλοκαίρι τοῦ 1991, ὅταν γιά πρώτη φορά βρέθηκα σ’ αὐτά τά εὐλογημένα χώματα. Μόλις εἶχε ἀρχίσει ν’ ἀνατέλλει ἕνας νέος ἥλιος ἐλευθερίας, ὕστερα ἀπό μία φοβερή νύχτα πού εἶχαν σκοτώσει, εἶχαν σταυρώσει καί πάλι τόν Χριστό καί τόν εἶχαν θάψει νομίζοντας γιά πάντα. Οἱ πρῶτες λέξεις πού ἔμαθα στά Ἀλβανικά ἦταν "Κrishti ungjall". Κι αὐτές ἦταν οἱ βασικές λέξεις πού εἴπαμε τότε στήν Κορυτσά, ὅταν ἕνα πλῆθος κόσμου περίμενε μέ πολλή χαρά τόν Πατριαρχικό Ἔξαρχο.
Θυμᾶμαι μέ πολλή συγκίνηση ἐκείνη τήν ἡμέρα. Ἡ βασική σκέψη μου ἦταν: Τολμοῦμε νά ἐλπίζουμε. Πιστεύουμε στόν σταυρωθέντα ἀλλά ἀναστάντα Κύριο. Ὑπάρχει ἐλπίδα γιά τόν τόπο. Ὑπάρχει ἐλπίδα γιά τόν λαό».
Ὡς Πατριαρχικός Ἔξαρχος δίνει κουράγιο, ἐλπίδα στούς βαθύτατα πληγωμένους ὀρθόδοξους χριστιανούς τῆς Ἀλβανίας: «Εἶμαι ἐδῶ, γιά νά σᾶς βοηθήσω ὅλους μαζί ἀλλά καί καθένα σας χωριστά νά βρεῖτε ξανά, χωρίς τόν φόβο φυλακίσεως, διωγμοῦ ἤ θανατικῆς ποινῆς, τόν Θεό!».
Στίς 24 Ἰουνίου 1992 τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο τόν ἐκλέγει Ἀρχιεπίσκοπο Τιράνων, Δυρραχίου καί πάσης Ἀλβανίας καί τοῦ ἐπωμίζει βαρύ καθῆκον: Νά ἀναστηλώσει ἀπό τά ἐρείπια τήν Ὀρθόδοξη Αὐτοκέφαλη Ἐκκλησία τῆς Ἀλβανίας. Τόν περισφίγγει ἕνα καταθλιπτικό σκηνικό. Παντοῦ ἐρείπια κι οἱ ἐκκλησιές ἐντελῶς κατεστραμμένες. Ἀπό ποῦ νά ξεκινήσει; Μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ στέκεται ὁλόρθος κι ἀντιμετωπίζει γενναῖα τόν πνευματικό χειμώνα. Τολμᾶ καί κάνει τίς πρῶτες θεῖες Λειτουργίες κάτω ἀπό δέντρα ἤ μέσα σέ χαλάσματα. Μιμητής τοῦ ἀποστόλου τῶν ἐθνῶν Παύλου ἐργάζεται ἱεραποστολικά: Κατηχεῖ, διδάσκει, σπέρνει ἀφειδώλευτα τόν σπόρο τοῦ εὐαγγελίου καί ἡ ὁλάνοιχτη πλατιά ἀγκαλιά του χωρᾶ τούς πάντες, πάσης ἐθνικότητας. Στά χρόνια τοῦ κατατρεγμοῦ, τῆς προδοσίας καί τῆς κατάδοσης ἀποζητοῦσαν ἕναν ἀληθινό ἡγέτη. Κι ὁ Θεός τούς τόν στέλνει. Βρίσκεται ἐπιτέλους ἀνάμεσά τους ἕνας θησαυρός, ἕνας πνευματικός πατέρας πού τούς χαμογελᾶ, τούς ἀγαπᾶ, τούς νοιάζεται. Ἡ ἀρχιεπισκοπή γίνεται σημεῖο ἀναφορᾶς γιά τούς ὀρθόδοξους χριστιανούς ἀλλά καί γιά τόν καθένα πού πιέζεται ἀπό ἀνάγκη πνευματική ἤ ὑλική. Καί τό θαῦμα, τά θαύματα διαδέχονται τό ἕνα τό ἄλλο!
Ἡ τρεμουλιαστή φλογίτσα τοῦ κεριοῦ πού πρωτοάναψε γίνεται στό διάβα τῶν χρόνων φλόγα, πού ὅλο καί θεριεύει, πυρακτώνεται κι ἐξακτινίζει τίς ἀνταύγειές της παντοῦ. Καί νά! Στολίδια -διαμάντια κοσμοῦν τήν Ἀλβανία ἀπό τή μία ἄκρη της ὥς τήν ἄλλη! Ὁ ἀκάματος Ἀρχιεπίσκοπος κτίζει σέ διάφορα μέρη ναούς τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου, γιά νά μαρτυροῦν περίτρανα πώς ἡ Ἐκκλησία ἀπό σταυρωμένη γίνεται ἀναστημένη! Μές στήν πρωτεύουσα, στά Τίρανα, περίλαμπρος καί ἐπιβλητικός προβάλλει ὁ καθεδρικός ναός τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ, ἕνας ἀπό τούς μεγαλύτερους ὀρθόδοξους ναούς τῶν Βαλκανίων. Τό πρωτότυπο καμπαναριό σχεδιάστηκε ἀπό τόν ἴδιο. Ἀποτελεῖται ἀπό τέσσερις πασχαλινές λαμπάδες, πού συμβολίζουν τούς τέσσερις εὐαγγελιστές.
«Μιά ἄλλη πολύ μεγάλη ὥρα», θυμᾶται, «ἦταν, ὅταν κάναμε, τόν Αὔγουστο τοῦ 1994, τή θεμελίωση τοῦ καινούργιου καθεδρικοῦ ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου στό κέντρο τῆς Κορυτσᾶς. Τότε εἶχα πεῖ: "Ὅταν μᾶς πετρο- βολοῦν, ἐμεῖς παίρνουμε τίς πέτρες καί κτίζουμε. Δέν θεωροῦμε κανέναν ἐχθρό μας. Ὅλοι εἶναι δικοί μας ἄνθρωποι προσφιλεῖς"». Στή θέση ὅπου ὑψώνεται ὁ μεγαλοπρεπής αὐτός ναός δέσποζε γιά χρόνια τό ἄγαλμα τοῦ πρώην αἱμοσταγοῦς δικτάτορα Ἐμβέρ Χότζα. Γιά πολλοστή φορά συντρίβονται οἱ ἐχθροί τῆς πίστης, ἐπανα- λαμβάνεται τό «τεθνήκασι γὰρ οἱ ζητοῦντες τὴν ψυχὴν τοῦ παιδίου» (Μθ 2,20). Ἡλικιωμένοι πιστοί Κορυτσαῖοι μέ πρόσωπα φωτεινά ἀπό χαρά καταθέτουν: «Εἴδαμε αὐτό τό θαῦμα μέ τά μάτια μας. Δέν μπορούσαμε νά τό φαντα- στοῦμε στά δύσκολα χρόνια!».
Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος ξαναοργανώνει τήν Ἐκκλησία ἀπό μηδενική βάση. Ἀνοικοδομεῖ 150 καινούργιους ναούς, ἐπισκευάζει 160 καί ἀναστηλώνει μοναστήριαπολιτιστικά μνημεῖα. Πέρα ἀπό τή μόρφωση καί χειροτονία 145 νέων κληρικῶν, τήν ὀργάνωση 400 ἐνοριῶν, τήν ἵδρυση τῆς Θεολογικῆς-Ἱερατικῆς Σχολῆς στό Δυρράχιο σ’ ἕνα σύγχρονο συγκρότημα κτηρίων στήν ἱερά μονή Ἁγίου Βλασίου, τή δημιουργία τῆς Ἱερᾶς Συνόδου, τή μέριμνα γιά πνευματικά κέντρα, γιά χώρους φιλοξενίας ὀρφανῶν καί ἡλικιωμένων, πέρα ἀπό ἕνα καινούργιο καταστατικό χάρτη, μιά καινούργια συμφωνία μέ τήν κυβέρνηση..., ἔχει ἀναπτύξει μιά δραστηριότητα πρωτοποριακή στούς τομεῖς ὑγείας, κοινωνικῆς πρόνοιας, ἐκπαίδευσης, πολιτισμοῦ, ἀγροτικῆς ἀνάπτυξης.
Βέβαια ὅλο αὐτό τό τιτάνιο ἔργο, πού ἀνέδειξε τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς Ἀλβανίας πολυδύναμο πνευματικό καί ἀναπτυξιακό παράγοντα, δέν φύτρωσε αὐτόματα. «Χρειάστηκαν πολλές προσπάθειες, πολλοί κόποι γιά νά συγκεντρώσουμε τά ἀπαραίτητα χρήματα. Πολλοί ἄνθρωποι ἐργάστηκαν μέ ἐνθουσιασμό καί μέ γνώση. Τίποτε δέν ἔγινε εὔκολα. Ξέρετε πολύ καλά ὅτι δέν ὑπάρχει κάποια βρύση ἀπό τήν ὁποία τρέχουν χρήματα. Ἔπρεπε κάποιος νά τρέχει, νά ζητιανεύει...».
Ἡ Ἀδελφότητα «Ἀπολύτρωσις» εἶναι εὐγνώμων στόν Θεό, πού τήν ἀξίωσε νά γίνει, τό κατά δύναμιν, ἀρωγός στή μεγαλόπνοη αὐτή προσπάθεια τοῦ «ἐπαίτη Ἀρχιεπισκόπου». Ἐπανειλημμένα στάλθηκε ἀνθρωπιστική βοήθεια, πολλοί ναοί ἐξοπλίσθηκαν μέ ἐκκλησιαστικά εἴδη, ἱερά σκεύη, ἱερατικά ἄμφια κτλ. καί ἀνεγέρθηκαν δύο: τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου στό Πενταβίν καί τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου στό Πρόγκρι. Ἰδιαίτερη εὐλογία καί τιμή ὑπῆρξε ἡ ἀνταπόκριση στήν πρόσκληση τοῦ Ἀρχιεπισκόπου γιά συμπαράσταση στό κατηχητικό ἔργο. Κλιμάκια κατηχητριῶν τῆς Ἀδελφότητας «Χριστιανική Ἐλπίς» ἀπό τό 2000 μεταβαίνουν στήν εὐρύτερη περιοχή τῆς Κορυτσᾶς κάθε Σαββατοκύριακο γιά κατήχηση. Καρπός αὐτῆς τῆς διακονίας ὑπῆρξε ἡ βάπτιση ἑκατοντάδων ἀνθρώπων καί οἱ γάμοι πού ἀκολούθησαν. Δοξάζουμε τόν Θεό, διότι ἀπό αὐτά τά νέα μέλη τῆς Ἐκκλησίας ἀναδείχθηκαν κατηχητές καί κατηχήτριες, ψάλτες καί ἱερουργοί τοῦ ἱεροῦ θυσιαστηρίου. Ἐπίσης, στό διάστημα 2002-2021 ὁμάδα ἐκπαιδευτικῶν τῆς «Χριστιανικῆς Ἐλπίδος» ἐργάστηκε ἀρχικά στό Ἑλληνικό Φροντιστήριο «ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» καί κατόπιν στά σχολεῖα «ΟΜΗΡΟΣ» καί «ΠΛΑΤΩΝ». Παράλληλα οἱ ἀδελφές ἐκπαιδευτικοί ἐνίσχυσαν τό ἔργο τῆς κατήχησης, μέ Κατηχητικά Σχολεῖα γιά παιδιά καί νέες, καθώς καί μέ Κύκλους μελέτης ἁγίας Γραφῆς γιά μητέρες, στήν πόλη καί στήν εὐρύτερη περιοχή τῆς Κορυτσᾶς. Θά θυμοῦνται πάντα ἐκείνη τήν ἱερή συνεργασία, ὅπου θαύμασαν ἀπό κοντά τόν νεανικό ἐνθουσιασμό, τή συνετή διοίκηση, τήν ἀκάματη προσπάθεια, ἀλλά καί τήν εὐγένεια καί τό προσωπικό ἐνδιαφέρον τοῦ Ἀρχιεπισκόπου γιά τήν κάθε ψυχή. Προσηνής καί μειλίχιος, κάθε φορά πού τόν συναντοῦσαν, τίς ἐνθάρρυνε καί πυροδοτοῦσε τόν ζῆλο τους ἐπαναλαμβάνοντας: «Ἐδῶ ἡ ὀρθόδοξη πίστη μᾶς ἑνώνει. Ἡ Ὀρθοδοξία εἶναι πέρα ἀπό τά σύνορα. Ἐμεῖς μαζί παλεύουμε!».
Σκληρή καί πολυεπίπεδη ὑπῆρξε ἡ πάλη του. Παρά τίς ἀπειλές καί τίς ἀπόπειρες δολοφονίας ἐναντίον του, παρότι οἱ ἐχθροί του καλλιεργοῦσαν διαρκῶς ἐντάσεις καί τοῦ δημιουργοῦσαν «ἀναχώματα καί χαράδρες», ἐκεῖνος δήλωνε ἀνεξίκακα: «Προσπαθοῦμε συνεχῶς νά εἴμαστε μιά εὐλογία γιά μιά χώρα τόσο πολύ πονεμένη καί ἀδικημένη». Καί ἦταν πράγματι ὁ τῆς Ἀναστάσεως ἐπώνυμος ἱεράρχης μία ἀσυνήθιστη οὐρα- νόσταλτη εὐλογία γιά πολύ κόσμο.
Στήν ἐξόδιο ἀκολουθία του, μέρα τῆς γιορτῆς τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, στή σεπτή σορό του ἀκουμποῦσαν χιλιάδες ἄνθρωποι ἀπό ὅλη τήν οἰκουμένη. Ἐμφανής ὁ βαθύτατος πόνος τους, γιατί ἔχασαν τόν στοργικό, χαρισματικό πατέ- ρα, ἀλλά καί ἡ καρδιόβγαλτη εὐχαριστία καί εὐγνωμοσύνη τους γιά τήν ἄνευ ὅρων καί ὑπολογισμῶν θυσιαστική του ἀγάπη.
Ἄς ἔχουμε τήν εὐχή σου, Μακαριώτατε, καί τίς θεοπειθεῖς πρεσβεῖες σου στό οὐράνιο θυσιαστήριο, ὅπου σέ μετέθεσε ὁ Μέγας Ἀρχιερέας. Ἀμήν!
Περιοδικό "Ἀπολύτρωσις"
Τεῡχος Μαρτίου 2025